Introductie

Wandelen in natuurlijke of agrarische gebieden vind ik een genoegen. In een archief zoeken in oude geschriften naar nadere informatie is ook leuk. De combinatie van beide bezigheden leidde voor mij tot het langs grenzen lopen om grenspalen te zoeken. De aanleiding was een artikel over de grenspalen rond de Heerlijkheid Rozendaal (nu gemeente Rozendaal). Daarna leerde ik de grens tussen de Achterhoek en Duitsland kennen (met mooie stenen) en ook het geschiedenis er van. Gaandeweg ontstond het idee om in een website een en ander vast te leggen. Ongeveer 2012 ben ik begonnen en hoop het nog een flink aantal jaren te doen.
Een reactie of verbetering is onderstaand te noteren en te versturen. Ik, Bauke Tijmstra, zal graag antwoorden.

De grens kan een rijksgrens zijn, maar ook een gemeentelijke of van een adellijk jachtgebied. Met een kaart van de grens  in de hand ben ik gaan lopen, soms dwars door struikgewas, soms door een onoverzichtelijk bos. Een overzichtelijk weiland of een herkenbaar oud “kommiezen”pad kwam ook voor. Ik heb veel foto's gemaakt om thuis een goede beschrijving te kunnen maken.
In archieven en op internet heb ik gezocht naar achtergronden. Welke overheid of eigenaar  heeft de palen of stenen laten plaatsen? Waarom was het nodig? Spannend bleek ook steeds de vraag: “Wat staat er nog?”
Ik heb mij min of meer beperkt tot de provincie Gelderland, het historische Gelre aangevuld met enkele andere invalshoeken, zoals mijn geboortestreek; mijn Friese afkomst; berichten over bijzondere grenspalen of -stenen.

Toelichting

Om het hiernaast weergegeven overzicht kort te houden zijn groepen van grenspalen samengevoegd. Ter toelichting volgt hieronder een beschrijving.

Introductie en Toelichting: Dit is een korte toelichting op het ontstaan van mijn interesse in grenspalen; tevens beschrijft het de inhoud van de onderdelen.

Achterhoek - Duitsland: Bedoeld is de grens van de Achterhoek met Duitsland, beginnend bij Overijssel en eindigend bij Dinxperlo. Opgenomen zijn alle grensstenen en –palen, apart gebundeld langs Dinxperlo-Aalten, Winterswijk en Eibergen.

Achterhoek – Münster stenen 1766: In 1765 sloten het Hertogdom Gelre en het Bisdom Münster een convenant over de grens tussen beiden. Vervolgens zijn in 1766 op de ingemeten grensstenen geplaatst. De hoofdstenen zijn fraai bewerkt en alle aanwezige stenen staan op de nationale grens met Duitsland. Dit onderdeel is verdeeld over Eibergen, Winterswijk en Dinxperlo-Aalten.

Achterhoek- Münster/Pruissen grenspalen na 1847:  Na de vrede van Wenen is de grens Nederland-Pruissen opnieuw ingemeten en voor zien van houten palen. Die bleken relatief snel beschadigd, aangereden of verrot. In 1814 werd besloten bij vervanging over te gaan naar stenen palen. De bestelling werd aangepast aan de noodzaak van het moment qua aantal en ook op die manier verspreid over de winplaatsen. Ook het ontwerp werd niet meer uniform. Een aantal werd obeliskachtig uitgehakt. Vanwege het feit dat toen Bismarck regeerde wordt ook wel de benaming “Bismarckpalen” gebruikt.

Gelderland-Duitsland zuid van Dinxperlo: Op dit resterende deel van de grens Gelderland-Duitsland zijn alleen de hoofdpalen gefotografeerd en beschreven en verdeeld over “Liemers en Montferland” en “zuid van de Rijn tot Limburg.

Grens van Gelderland: Op de provinciale grens van Gelderland staan diverse grensmarkeringen: historische provinciale, gemeentelijke en bijzondere. Tot de laatste

categorie horen de palen in de berm van provinciale wegen waar die de provinciale grens passeren of bijvoorbeeld markepalen.

Op de grens van Gelre: Het Hertogdom Gelre omvatte vroeger, als vierde kwartier, een gebied dat nu in Brabant, Limburg en Duitsland ligt. Ook daar zijn grenzen gemarkeerd met stenen grenspalen.

In Gelderland: Gelderse gemeenten met grensmarkeringen zijn samengevoegd.

In Noord Holland: enkele gemeenten in Noord Holland.    

In Utrecht: Eén gemeente in Utrecht.

In Zuid Holland: Eén gemeente in Zuid Holland.

Jachtpalen: Het zogenaamde jachtrecht werd toegekend aan een (adellijk) persoon of betreft de inwoners van een stad of dorp. Anderen mochten in betreffende gebieden niet jagen. Om overtredingen te kunnen vaststellen werden de grenzen gemarkeerd met jachtpalen. De gevonden jachtpalen zijn per gebied beschreven.

Dijkpalen: Na de aanleg van rivierdijken ontstond de behoefte aan gezamenlijk onderhoud door de aanwonenden en aan afspraken over dijkbewaking. Na verloop van tijd namen gemeenten en/of polderdistricten deze taak op zich. Het bleek nuttig de dijkvakken te markeren  met palen. De diverse rivieren in Gelderland zijn afzonderlijk beschreven.